Røyking

I 2014 røykte 13 % av Noregs befolkning dagleg. I 1973 røykte 42 % dagleg. Det er mange årsaker til samfunnet har endra haldning til røyk og tobakk. Det var fleire som røykte før. Då hadde me ikkje særleg informasjon om skadeverknadane av røyk. I dag er me meir opplyste og me veit mykje meir om helseskader av å røyka.

Ein person som begynner å røyke i ung alder, har større fare for å verta avhengig og utvikla sjukdom. Jo meir ein røyker, dess større er faren for å få kreft. Ein kan få lungesjukdommar som kols og kronisk bronkitt, lungekreft, skade hjartet og blodårene. Heldigvis er det færre og færre ungdom som røyker.

I 1950-60 åra var det tøft , «inn» og meir vanleg å røyke. Det var heilt vanleg å røyke innandørs, og fleire vart utsatt for passiv røyking. Det kan altså vera skadeleg å verta utsett for føyk frå andre. Det tenkte ein ikkje så mykje på før. Færre barn døyr i krybbedød, og ein av årsakene er at det nesten ikkje vert røykt inne i hus lenger eller under svangerskapet. Babyar og små barn vert ikkje utsett for passiv røyking nå på same måten som for 20-30 år sidan.

Det er fleire grunner til at me har endra haldning til røyking. Det kan vere fordi me har meir informasjon om røyk. Røyk luktar veldig vondt og setter seg i kleda, håret og huda. Tenner og fingrane blir gule og huda vert bleikare av røyking. Både vaksne og ungdom er i dag meir opptatt av utsjånad og helse. Ein som røyker får dårlegare immunforsvar. I dag er det mange som er medvitne på kva røyking kan gjer med både helsa og utsjåande. Det kan vere derfor færre røyker nå enn før. Fleire bruker pengar på kosmetikk, hudpleie og velværeprodukt. Dei fleste trenar og synes det er viktig med god helse. Røyk  har vorte dyrare og det fører til at nokon må tenkje seg om før dei kan bruke så mykje pengar på noko dei eigentleg ikkje treng.

Kjelde: Ekeland, Per Roar, Tellus 9, Aschehoug, 2007, www.ssb.no/royk/

Bildekjelde: Røyking forbudt skilt av Sigmund Krøvel-Velle (http://ndla.no/en/node/95316) 

Naturfag – rus & alkohol

Rusmiddel er eit samleomgrep for forskjellege stoff som kan gje rus. Rusmiddelet må via blodet verta transportert til hjernen før det gjer ei oppleving av rus. Rus er ei forsterka sinnsstemning. Rus kan gje kjensler som  spenning, meistring, sinne, uro, ro, velvære, glede eller ei kjensle av å ha det godt.

I Noreg har vi ei alkohollov, som skal hindre at ungdom kjøper og bruker alkohol. I tillegg skal lova redusera bruken av alkohol i samfunnet.  Ein må vera 18 år for å kjøpa alkohol med  lågare alkoholinnhold enn 22 %, og 20 år for å kjøpa alkohol med meir enn 22 % alkoholinnhold. Gjennomsnittleg debutalder for bruk av alkohol blant norsk ungdom er rundt 14 ½ år. Dei som begynn å drikke alkohol tidleg, har større moglegheit for å verta avhengig av alkohol. Nyare undersøkingar i Noreg  viser at dei som drikk mest alkohol er vaksne i 50-60 åra, single og dei som er høgt utdanna. Statistisk sett  misbrukar  kvar femte nordmann alkohol.

Negative konsekvenser ved å drikke alkohol er blant anna at folk endrar åtferd når dei drikk alkohol. Nokre blir sinte og aggressive når dei drikk alkohol. I verste fall vert dei voldelige. Det kan føre til slåssing, og folk kan verta alvorleg skada. Om ein er avhengig av alkohol og drikk det svært ofte kan det føre til helseskader. Personlegheten endrar seg, nervesystemet, levra og andre organ i kroppen vert skadde av for mykje alkohol. Det er først familien som merker om du har vorte avhengig av alkohol. Familien merkar om du oppfører deg annleis, ikkje held avtaler, arbeider mindre og klarer ikkje tenkje klart. Negative ting ved drikke alkohol er at du kan verta kvalm, svimmel, søvnig, avhengig, få helseskader, og skade hjernen, levra, nervesystemet, hud og slimhinner.

Ein skal ikkje drikke alkohol dersom ein er gravid. Om ei gravid kvinne drikk alkohol får fosteret same mengde alkohol i blodet. Fosteret kan verta skada av alkoholinntaket til mora og få alvorlege alkoholskader. Fosteret  kan få forsinka utvikling og fungera dårleg sosialt. Det kan i tillegg føra til lærevanskar og konsentrasjonsskader.

Kjelde: Kjelde: Ekeland, Per Roar, Tellus 9, Aschehoug, 2007

Bildekjelde: Fylleangst av Fotalia (http://www.kk.no/livsstil/pleier-du-%C3%A5-v%C3%A5kne-med-fylleangst-27166)